Mẹ Boóc ban cho hoa vàng thì được con trai, ban cho hoa vàng thì được con gái. Ảnh: KT
Tín ngưỡng thờ Mẻ Boóc (tức Mẹ Hoa) liên quan đến tục thờ người mẹ thủy tổ của người Tày. Truyền thuyết người Tày kể rằng bà mẹ thủy tổ của họ ra đời từ một bông hoa, từ đó bà nặn ra con cháu là người Tày sau này, cai quản, chăm lo cho sức khỏe, sự sinh trưởng của cộng đồng. Là vị thần bảo hộ cho sự sinh sản cho nên trong gia đình người Tày, nếu một cặp vợ chồng nào đó lấy nhau đã lâu nhưng chưa có con, người ta sẽ tìm đến Mẻ Boóc để xin mẹ ban phát.
Họ quan niệm, mỗi đứa trẻ sinh ra là một bông hoa được Mẻ Boóc đưa xuống trần gian. Nếu Mẻ Boóc cho hoa vàng thì được con trai, cho hoa bạc thì được con gái.
Không chỉ cho con cái, Mẻ Boóc còn là người bảo trợ sức khỏe cho đứa trẻ sống khỏe mạnh, có khả năng chống chọi với bệnh tật. Nếu một đứa trẻ ốm đau, người ta sẽ mời ông Pụt, thầy Then về nhà làm lễ cúng để kêu cầu cửa Mẹ. Kể cả người già khi làm lễ mừng thọ, tức lễ nối số người ta cũng phải đến cửa Mẹ để tạ ơn.
Chính vì Mẻ Boóc có vai trò quan trọng như vậy nên ngay từ khi đứa trẻ ra đời, người ta lập bàn thờ riêng để cúng mẹ với hàm ý Mẹ sẽ bảo trợ suốt đời cho đứa bé. Cho đến khi chúng 12 tuổi, người ta sẽ đưa bàn thờ cúng Mẻ Boóc vào cúng chung trên bàn thờ cúng tổ tiên. Theo TS Nguyễn Thị Yên, Viện Nghiên cứu Văn hóa dân gian, chính quan niệm Mẻ Boóclà người quyết định sự có mặt của họ trên đời, còn người mẹ dưới trần gian chỉ là người đã thừa lệnh Mẹ để sinh ra họ, cho nên Mẻ Boóc đã được người Tày thờ cúng ngang hàng với các vị tổ tiên trong gia đình:
"Nếu người Kinh chỉ thờ bà mụ lúc đứa trẻ mới sinh ra, một tháng, hay 9 ngày, 7 ngày có lễ cúng xong rồi thôi. Thế nhưng ở người Tày thì người ta cúng rất lâu. Đến 12 tuổi thì người ta không phải cúng ở bàn con, riêng nữa, nhưng cái bàn thờ người ta sẽ để cúng chung ở trên ban tổ tiên, gia đình. Người Nùng đi lấy chồng, thì người ta mới bỏ bàn thờ mẹ Hoa. Vì lấy chồng là người của nhà khác, lúc đấy Mẹ Hoa của gia đình khác phù hộ”.
Một ngôi mộ của người Tày. Ảnh: Kiến Thức
Tạ ơn cha mẹ bằng hoa
Cũng liên quan đến tín ngưỡng cúng Mẹ Hoa, phong tục của người Tày quy định, mỗi khi bố hoặc mẹ qua đời, bao giờ những người con gái trong gia đình phải đi lấy hoa rừng kết thành những cỗ hoa màu đặt quanh quan tài. Đó chính là món quà quý giá nhất mà con gái dâng lên cho bố mẹ khi về với ông bà tổ tiên. Nhà có bao nhiêu con gái sẽ có bấy nhiêu vòng hoa sắc vàng, đỏ được kết tặng.
TS Yên lý giải, đồng bào Tày quan niệm Mẻ Boóc sinh ra những người con là những hoa vàng, hoa bạc, rồi ban phát cho các gia đình. Những đứa trẻ lớn lên sinh con, đẻ cái, khi mất đi sẽ trở thành những vị hoa của dòng họ được gọi là những hoa bà, hoa ông, hoa tổ tiên… của gia tộc. Vì thế, khi cha mẹ mất đi những người con gái phải dâng hoa để tạ ơn những người đã tặng hoa cho mình.
“Có lẽ liên quan đến chuyện luân hồi, chuyển kiếp. Họ chết đi, luân hồi và ban hoa lại cho dòng họ tổ tiên nhà mình để dòng họ tiếp tục có những vị hoa về sau. Tức là sau này mình mà chết thì con gái mình lại tặng hoa cho mình. Thế thì bố mẹ mình mất mình phải tặng hoa cho bố mẹ mình, ý như là truyền dòng. Còn tại sao chỉ có con gái dâng hoa cho bố mẹ là vì họ cho rằng, con gái đi lấy chồng có nghĩa là mang hoa của dòng họ nhà mình sang dòng họ nhà khác. Cho nên khi bố mẹ mất họ phải tạ ơn bố mẹ bằng hoa”. – TS Yên phân tích.
Bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ mẹ sinh sản đồng bào dân tộc Tày có hẳn một lễ hội dành cho Mẹ Trăng đã phù trợ cho họ có được một mùa sản xuất thuận lợi, một cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đó chính là lễ hội Nàng Hai. Lễ hội được bắt đầu vào tháng giêng và kéo dài đến trung tuần tháng ba.
Theo tín ngưỡng dân gian Tày thì trên cung trăng có Mẹ Trăng và mười hai nàng tiên - con gái của mẹ. Mẹ cùng các nàng hằng năm chăm lo bảo vệ mùa màng cho dân chúng dưới trần gian. Lễ hội Nàng Hai được tổ chức với ý nghĩa mời Mẹ Trăng xuống trần, ban cho dân mùa màng tươi tốt, no ấm.
Lâm Thanh
- Nét độc đáo của ngôi nhà sàn người Tày Bảo Yên (17.09.2016)
- Lưu giữ nét hoa văn thổ cẩm của người Tày Bảo Yên (15.09.2016)
- Về Bảo Yên thưởng thức “lợn cắp nách” (14.09.2016)
- TRẬN CÔNG ĐỒN PHỐ RÀNG QUA KÝ SỰ CỦA TRẦN ĐĂNG (10.09.2016)
- Lạ miệng với món xôi cọ của người Tày - Nghĩa Đô - Bảo Yên (07.09.2016)
- Xã Nghĩa Đô, huyện Bảo Yên (Lào Cai): Điểm du lịch sinh thái, cộng đồng (06.09.2016)
- Tục ngữ kể… vẻ đẹp người phụ nữ Tày Nghĩa Đô - Bảo Yên - Lào Cai (22.08.2016)