Có thể nói, hoạt động của các chúa Bầu ở vùng đất Lào Cai ngày nay, thể hiện rõ nét ở ba vấn đề. Thứ nhất, xây dựng thế lực chống lại nhà Mạc, khôi phục nhà Lê; Thứ hai, xây dựng và bảo vệ vùng Tuyên Quang, Hưng Hóa xưa; Thứ ba, ổn định và giữ vững vùng biên giới phía Tây của đất nước giúp nhà Lê trong công cuộc trung hưng.
Sau khi ổn định được tình hình ở Đại Đồng, thu phục lòng dân, Vũ Văn Uyên đã tận dụng điều kiện tự nhiên nơi này, xây dựng căn cứ, thành trì ở dinh Yên Bắc, châu Lục Yên, gọi là thành Mị Lang (Nghị Lang) (lại gọi là Thành Bầu, hiện nay, tại xã Lương Sơn, huyện Lục Yên còn có dấu tích thành nhà Bầu), “Thành này đóng ở 3 ngọn núi, đằng sau dựa lưng vào núi, trước mặt trông ra sông Chảy, tức đồn Ninh Bắc bây giờ”, tính kế lâu dài chống lại nhà Mạc, khôi phục nhà Lê. Sách Đại Nam nhất thống chí chép về thành Nghị Lang với Vũ Văn Uyên và Vũ Văn Mật như sau: “Thành cổ Nghị Lang: ở địa phận xã Lương Sơn châu Lục Yên.
Lúc nhà Lê bắt đầu trung hưng, Vũ Văn Uyên và Vũ Văn Mật chiếm cứ ở đây để chống cự với nhà Mạc gọi là thành Nghị Lang, cũng gọi là phủ Bầu, lại gọi là thành Bầu, cây cối xanh tốt, nay còn nền cũ. Những đêm thanh vắng, người dân địa phương thường nghe tiếng trống chiêng và ngọn lửa lúc sáng lúc tối”. Vũ Văn Mật còn xây dựng thêm thành lũy, mở rộng địa bàn hoạt động. Không chỉ dựa vào thành Nghị Lang, Vũ Văn Mật còn cho đắp thành Cát Tường: Ở địa phận xã Khánh Vân, châu Lục Yên. Tương truyền, thành này do Vũ Văn Mật đắp, bốn mặt đều là rừng rậm, ở giữa bằng phẳng rộng rãi, cách với dân cư, cũng gọi là thành Bầu, nay bỏ, nền cũ vẫn còn”. Những thành do Vũ Văn Mật xây đắp đều dùng chữ “Bầu” để gọi tên.
Vũ Văn Uyên lập công đầu với triều Lê bằng sự việc, dưới thời vua Lê Chiêu Tông (1516-1522), “chú giải và khảo chứng” của Đại Việt sử ký toàn thư chép như sau: “Binh bản hộ của Văn Uyên có đến mấy vạn người, cho nên trong khi ở miền xuôi các phe phái xung đột nhau để dẫn đến việc họ Mạc cướp ngôi thì Văn Uyên, vẫn giữ vững cả miền Tuyên Quang Hưng Hóa và cuối cùng cát cứ, không chịu theo nhà Mạc”.
Như vậy, vào tời trị vì của vua Lê Chiêu Tông, lực lượng quân đội của Vũ Văn Uyên ở Đại Đồng, lỵ sở của trấn Tuyên Quang đã khá mạnh. Khi nhà Mạc tiến ngôi vua (1527), được tin Nguyễn Kim cố chí lo toan mưu việc khôi phục triều Lê, xây dựng lực lượng ở miền Thanh, Nghệ, Thuận, Quảng, Văn Uyên đã cử người vào Sầm Châu, liên hệ với Nguyễn Kim nguyện hướng đạo quân nhà Lê tiến đánh quân Mạc. Sau khi liên hệ với Nguyễn Kim, Văn Uyên chủ động cử binh tiến đánh quân Mạc.
Cuộc giao tranh giữa quân nhà Mạc, do Mạc Phúc Hải cầm quân, với Vũ Văn Uyên diễn ra kịch liệt vào năm 1533 (thời Lê Trang Tông) khi họ Mạc chiếm ngôi được 6 năm. Nhưng, sau những chuẩn bị tích cực và thực hiện chiến thuật “bất ngờ”, Văn Uyên đã nhử quân Mạc vào ổ phục kích, khiến quân Mạc bị đánh tan. Sau thất bại này, nhà Mạc đành phải để cho họ Vũ cát cứ vùng này. Đây chính là cơ hội để các chúa Bầu và con cháu có điều kiện giúp việc khôi phục nhà Lê. Nhưng, công việc đang trên đà phát triển thì Văn Uyên chết.
Em ông là Vũ Văn Mật tiếp tục sự nghiệp của anh cai quản vùng Đại Đồng. Nhờ uy tín, thế lực của anh em họ Vũ mà nhân dân theo về rất đông. Các chúa Bầu không chỉ thu phục được lòng dân bản địa mà còn thu hút được rất đông nhân dân các trấn miền xuôi trốn loạn lên đó làm ăn sinh sống. Đại Đồng còn là nơi buôn bán lâm sản của nhiều thương nhân. Giao thương ngày càng nhộn nhịp nên xứ Đại Đồng nhanh chóng trở thành miền trù mật của trấn Tuyên Quang xưa, Lào Cai nay.
Có thể nói, những hoạt động của các chúa Bầu ở Đại Đồng, trấn Tuyên Quang xưa, Lào Cai ngày nay nổi trội trên nhiều lĩnh vực: Chính trị, quân sự, giao thương… nhưng đậm nét hơn cả là lĩnh vực quân sự, thể hiện ở việc giao tranh, chống lại nhà Mạc, phò tá nhà Lê.
Trên cơ sở làm chủ một vùng đất đai rộng lớn, họ Vũ vừa được nhân dân địa phương ủng hộ, vừa hợp với mục đích phù Lê. Với uy danh của mình, nhất là mục đích của các Chúa là Phù Lê, diệt Mạc.
Trong hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ, mục đích ấy là chính nghĩa nên càng được nhân dân các nơi ở miền xuôi theo về giúp sức, không chỉ tạo nên sự lớn mạnh về quân đội, mà còn tăng cường lực lượng lao động cho vùng Đại Đồng, tạo nên trên vùng đất này cảnh trù phú, ấm no, giúp nhà Lê về lương thực và binh lính trong công cuộc trưng hưng.
Sức mạnh về quân sự, về kinh tế mà các chúa Bầu cùng nhân dân tạo dựng được ở Tuyên Quang, là điều kiện quan trọng để các Chúa và con cháu giữ vững miền biên giới phía Tây Bắc của đất nước.
ST
- Hè về trên Thác Làng Pịt - Lương Sơn - Bảo Yên (02.06.2016)
- TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI , DU LỊCH CỘNG ĐỒNG Ở NGHĨA ĐÔ, BẢO YÊN (01.06.2016)
- Về Nghĩa Đô ăn cá suối (31.05.2016)
- Đền Bảo Hà: Truyền thuyết và chuyện kể về ngôi mộ Ông Hoàng Bảy (28.05.2016)
- Tưng bừng lễ hội đền Phúc Khánh thị trấn Phố Ràng (28.05.2016)
- Đồn Phố Ràng (26.05.2016)
- DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA CĂN CỨ CÁCH MẠNG VIỆT TIẾN (26.05.2016)